สุขวิทยาอนามัยของฟาร์มโคนม

(Hygiene on the Dairy Farm)

                                                                                                                                                                พูลศักดิ์ พุ่มวิเศษ MPH

น้ำนมเป็นอาหารที่มีประโยชน์ต่อร่างกาย เนื่องจากอุดมไปด้วยสารอาหารชนิดต่างๆ ครบถ้วน คือ โปรตีน ไขมัน

คาร์โบไฮเดรท เกลือแร่ และวิตามิน นอกจากให้พลังงานแก่ร่างกายแล้วน้ำนมยังช่วยเสริมสร้างความเจริญเติบโต

ให้แก่ร่างกายได้เป็นอย่างดี น้ำนมหรือผลิตภัณฑ์จากนมที่มีคุณภาพต้องได้จากน้ำนมดิบที่มีคุณภาพ น้ำนมดิบที่มี

คุณภาพได้จากแม่วัวที่มีสุขภาพดี สุขวิทยาอนามัยที่ดี และการฆ่าเชื้อโรคมีความสำคัญต่อกิจการโคนม เนื่องจาก

การติดเชื้อจากแบคทีเรียสามารถทำให้เกิดโรคแก่แม่วัวที่สำคัญคือ วัณโรค ( Bovine Tuberculosis ) และเต้านม

อักเสบ ( Bovine Mastitis ) ประมาณว่ามากกว่า 90% ของการติดเชื้อที่ทำให้เกิดโรคเต้านมอักเสบมีสาเหตุมาจาก

แบคทีเรียชนิด Staphylococcus และ Streptococcus เชื้อแบคทีเรียดังกล่าวสามารถติดมากับน้ำนมดิบระหว่าง

การรีดนม ถ้านำน้ำนมดิบมาบริโภคโดยไม่ผ่านกระบวนการฆ่าเชื้ออย่างถูกต้องจะทำให้ผู้บริโภคเป็นโรคไทฟอยด์

บิด ท้องร่วง อาหารเป็นพิษ โรคคออักเสบ โรคคอตีบ อย่างไรก็ดีการที่จะได้น้ำนมดิบที่มีคุณภาพจะต้องพิจารณา

ถึง ความสะอาดและความปลอดภัยของน้ำนม ซึ่งมีองค์ประกอบที่สำคัญคือ

            1.  แม่วัวมีสุขภาพดีไม่เป็นโรค แม่วัวที่มีสุขภาพสมบูรณ์จะให้น้ำนมที่มีคุณภาพดี แม่วัวจะต้องได้รับการ

ตรวจสุขภาพจากสัตว์แพทย์อย่างสม่ำเสมอ แม่วัวจะต้องปราศจากโรคติดต่อต่างๆ เช่น วัณโรค (Bovine

Tuberculosis ) เต้านมอักเสบ ( Bovine Mastitis ) แท้งลูก ( Brucellosis ) ถ้าแม่วัวมีอาการอักเสบของเต้านม

จะต้องหยุดรีดนม การรีดนมจะทำได้เมื่อได้ทำการรักษาอาการอักเสบนั้นหายดีแล้ว

2.  สุขวิทยาส่วนบุคคลของผู้ปฏิบัติงาน ผู้ปฏิบัติงานในฟาร์มโคนมจะต้องรักษาความสะอาดและปฏิบัติ

ตนตามหลักสุขวิทยาส่วนบุคคลอย่างเคร่งครัด ไม่เป็นโรคหรือพาหะของโรคติดต่อ ถ้าป่วยจะต้องหยุดปฏิบัติงาน

จนกว่าจะหาย ก่อนการรีดนมจะต้องล้างมือด้วยสบู่เพื่อให้มือสะอาด และต้องใช้น้ำยาฆ่าเชื้อโรคอีกครั้งหนึ่งหลัง

จากล้างมือเพื่อให้มีความแน่ใจว่ามือสะอาดปราศจากเชื้อโรค หลังจากใช้ห้องส้วมจะต้องล้างมือให้สะอาดทุกครั้ง

                3.  การรีดนม ความสะอาดและการปฏิบัติที่ถูกต้องตามหลักสุขวิทยาอนามัยจะช่วยทำให้น้ำนมมีปริมาณ

จุลินทรีย์ลดน้อยลง ถ้ามีการปนเปื้อนของเชื้อแบคทีเรียในขณะทำการรีดนม เชื้อแบคทีเรียจะเพิ่มจำนวนอย่าง

รวดเร็วมีผลทำให้น้ำนมเสียคุณภาพ

การรีดนมแบ่งได้ 2 วิธี คือ

                3.1  การรีดนมด้วยมือ คนงานรีดนมต้องมีสุขภาพดีปราศจากโรคติดต่อ มีความรู้และปฏิบัติตามหลัก

สุขวิทยาส่วนบุคคลอย่างเคร่งครัด ต้องรักษาความสะอาดของมือเป็นพิเศษ ก่อนรีดนมต้องล้างมือให้สะอาดด้วยสบู่

ขัดถูด้วยแปรงล้างมือ ล้างด้วยน้ำสะอาด และใช้น้ำยาฆ่าเชื้อโรคอีกครั้งหนึ่ง หลังจากนั้นใช้ผ้าสะอาดที่ผ่านการ

ทำลายเชื้อมาแล้วซับน้ำให้มือแห้งก่อนทำการรีดนม ขณะทำการรีดนมจะต้องระมัดระวังไม่ให้มีการปนเปื้อน

ขึ้นได้อีก เช่น ใช้มือสัมผัส หรือจับต้องสิ่งของต่างๆ ซึ่งอาจทำให้มือเกิดความสกปรกอีก และเป็นสาเหตุสำคัญ

ที่ทำให้น้ำนมปนเปื้อนทำให้เชื้อจุลินทรีย์เพิ่มมากขึ้นและมีผลต่อคุณภาพน้ำนม

                3.2  การรีดนมด้วยเครื่องรีดนม การใช้เครื่องรีดนมเพื่อต้องการกำจัดหรือลดการปนเปื้อนจากเชื้อจุลินทรีย์

ซึ่งเกิดจากมือคนรีดนม ฝุ่นละออง มูลสัตว์ และแบคทีเรียจากอากาศ แต่น้ำนมที่รีดด้วยเครื่องอาจมีปริมาณ

จุลินทรีย์มากก็ได้ เนื่องจากหัวครอบดูดนมและท่อส่งน้ำนมไม่สะอาดเป็นสาเหตุสำคัญที่ทำให้มีแบคทีเรียที่ทน

ความร้อนเพิ่มจำนวนมากขึ้นในน้ำนม ดังนั้น จึงมีความจำเป็นต้องทำความสะอาดและฆ่าเชื้อโรคหัวครอบดูดนม

และท่อส่งน้ำนมอย่างถูกต้องและเหมาะสม

                4.  ความสะอาดของอุปกรณ์ เครื่องมือ เครื่องใช้ เครื่องมือ เครื่องใช้เกี่ยวกับการรีดนม เช่น ถาดรองรับ

น้ำนม, กรวย, ถังใส่นม จะต้องล้างให้มีความสะอาดดีเป็นพิเศษหลังจากทำความสะอาดด้วยน้ำแล้วต้องใช้น้ำยา

ฆ่าเชื้อโรคอีกครั้งหนึ่ง เพื่อให้น้ำยาทำลายเชื้อจุลินทรีย์ที่อาจจะหลงเหลืออยู่ให้หมดไป

                5.  ความสะอาดของสิ่งแวดล้อม การรักษาความสะอาดของโรงนมเป็นสิ่งสำคัญ นอกจากนี้ สิ่งแวดล้อม

ภายในโรงนมจะต้องได้รับการดูแลด้วย เช่น การเก็บรวบรวมและกำจัดสิ่งปฏิกูลที่มีประสิทธิภาพ การจัดการขยะ

การกำจัดน้ำโสโครก การควบคุมแมลงวันและหนู ห้องน้ำ ห้องส้วมของโรงนม ควรแยกต่างหากจากตัวอาคาร

ของโรงนมเพื่อช่วยลดการปนเปื้อนที่อาจเกิดขึ้นจากห้องน้ำ ห้องส้วม ต้องมีอ่างล้างมือพร้อมด้วยสบู่ แปรงล้างมือ

ผ้าเช็ดมือ และน้ำยาฆ่าเชื้อโรค

สุขวิทยาที่ดีของผู้ปฏิบัติงาน ความสะอาดและการฆ่าเชื้อโรคในกิจการฟาร์มโคนมมีความสำคัญต่อคุณภาพน้ำนม

ขอแนะนำผลิตภัณฑ์ฆ่าเชื้อโรค Ampholyt 51 (Tego 51) จากประเทศเยอรมันใช้กันอย่างแพร่หลายในประเทศ

ยุโรป โดยเฉพาะประเทศเยอรมันใช้มานานกว่า 50 ปี ผลิตภัณฑ์ฆ่าเชื้อโรค Ampholyt 51 (Tego 51) ผ่านการ

วิจัยและทดสอบในห้องปฏิบัติการทั้งทางด้านเคมีและจุลชีววิทยาได้ผลเป็นที่น่าพอใจ Tego 51 มีคุณสมบัติที่

เป็นจุดเด่น ดังนี้

1.  เป็นสารฆ่าเชื้อโรคบนพื้นผิว (Surface active disinfectant) กลุ่ม Amphoteric มีชื่อทางเคมีคือ

Alkyl Amino Acetic Acid สามารถละลายในน้ำได้ดีทุกความเข้มข้น

2.  ไม่มีส่วนผสมของคลอรีน ( Hypochlorite ) และ alkali จึงไม่กัดกร่อนโลหะ เครื่องมือ อุปกรณ์

พลาสติก แก้ว และยาง ซึ่งเป็นส่วนประกอบของเครื่องมือ เครื่องใช้ และอุปกรณ์ในกิจการโคนม

3.  ไม่มีกลิ่น แต่มีคุณสมบัติในการกำจัดกลิ่นได้ โดยเฉพาะกลิ่นที่เกิดจากการย่อยสลายของสารอินทรีย์

 เช่น มูลสัตว์, เศษอาหาร

4.  ไม่เป็นพิษต่อมนุษย์ สัตว์ และพืช ได้ผ่านการทดสอบความเป็นพิษจากสถาบันวิจัยอาหารและ

โภชนาการจากประเทศเยอรมัน สรุปว่า เมื่อให้หนูทดลองกิน Tego 51 แบบเข้มข้นจะพบว่าอัตราตายร้อยละ 50

ของหนูทดลอง (LD₅₀) เมื่อได้รับสารดังกล่าว 3900-4800 มิลลิกรัมต่อน้ำหนักหนู 1 กก. และเป็นสารที่ไม่ก่อ

ให้เกิดมะเร็ง

5.  ไม่ระคายเคืองต่อผิวหนัง พบว่าผู้ที่ใช้ Tego 51 ที่มีอาการแพ้ซึ่งแสดงออกทางผิวหนังมีเพียง 0.3%

เท่านั้น

        6.  ถูกย่อยสลายด้วยกระบวนการทางชีวภาพภายใน 28-30  วันโดยไม่มีสารตกค้าง จงไม่เป็นอันตราย

และไม่เป็นพิษต่อสิ่งแวดล้อม

                7.  มีประสิทธิภาพในการฆ่าเชื้อแบคทีเรีย เชื้อรา และเชื้อไวรัส สัตว์แพทย์และนักวิทยาศาสตร์การอาหาร

ในประเทศเยอรมัน และประเทศยุโรปได้ทำการทดสอบ Tego 51 พบว่ามีคุณสมบัติดีที่สุดในการทำลายเชื้อ

แบคทีเรียที่อยู่ในสัตว์และอาหารสามารถทำลายได้โดยใช้สารละลาย Tego 51   1% ภายในระยะเวลา 2-3 นาที

แม้แต่เชื้อโรคซึ่งทำลายได้ยาก สารละลาย Tego 51   1% สามารถฆ่าเชื้อวัณโรคได้เช่นเดียวกัน และยังสามารถฆ่า

เชื้อรา เชื้อไวรัส ที่ทำให้เกิดโรคในสัตว์ได้อีกด้วย

                8.  มีประสิทธิภาพในการล้างทำความสะอาดคล้ายกับผงซักฟอก และมีคุณสมบัติในการลดแรงตึงผิว

สามารถแทรกซึมเข้าไปในพื้นผิวเพื่อทำลายเชื้อโรค

ใช้ Tego 51 ฆ่าเชื้อได้ที่ไหน และใช้อย่างไร?

Tego 51 สามารถใช้ฆ่าเชื้อโรคในกิจกรรมต่างๆ ดังนี้

1.  การรีดนม ก่อนรีดนม เต้านมและหัวนมของแม่วัวต้องล้างทำความสะอาดด้วยน้ำอุ่น และใช้สาร

ละลาย Tego 51   1% ( Tego 51   1 ส่วน + น้ำ 199 ส่วน ) เช็ดที่เต้านมและหัวนมทิ้งไว้ประมาณ 2-3 นาที

เพื่อฆ่าเชื้อบริเวณหัวนมและเต้านม การรีดนมทำได้ 2 วิธี

                1.1  การรีดนมด้วยมือ ก่อนรีดนมต้องล้างมือให้สะอาดและใช้สารละลาย Tego 51   1%

เช็ดหรือฉีดพ่นที่มือทิ้งไว้ประมาณ 2-3 นาที เพื่อฆ่าเชื้อโรคที่มือใช้ผ้าที่สะอาดและผ่านการฆ่าเชื้อมาแล้ว

ซับน้ำให้มือแห้ง หรือใช้กระดาษเช็ดมือชนิดใช้แล้วทิ้ง ซับน้ำให้มือแห้งก่อนรีดนม

                                1.2  การรีดนมด้วยเครื่องรีดนม ก่อนรีดนม หัวครอบดูดนมและท่อส่งน้ำนมจุ่มแช่ด้วยน้ำยา

Tego 51   1%  ทิ้งไว้ประมาณ 2-3 นาทีเพื่อฆ่าเชื้อโรคเครื่องรีดนม

                2.  อุปกรณ์ เครื่องมือ เครื่องใช้ในการรีดนม   ถาดรองรับน้ำนม, กรวย, ถังใส่น้ำนม, เครื่องรีดนม,

ท่อส่งน้ำนม ต้องล้างทำความสะอาดด้วยน้ำสะอาดผสมกับน้ำยาล้างหรือผงซักฟอก เพื่อขจัดคราบไขมันที่ติด

อยู่กับอุปกรณ์ เครื่องมือ เครื่องใช้ และล้างด้วยน้ำสะอาดอีกครั้งหนึ่ง หลังจากนั้น จุ่ม แช่ หรือฉีดพ่นอุปกรณ์

เครื่องมือ เครื่องใช้ในการรีดนม ทิ้งไว้เป็นเวลา 5-16 นาที เพื่อทำลายเชื้อจุลินทรีย์

ข้อสำคัญ  หลังจากฆ่าเชื้อโรคแล้วอาจมีสาร Tego 51 ติดค้างเหลืออยู่ที่อุปกรณ์ เครื่องมือ เครื่องใช้ ซึ่งจำเป็น

ต้องล้างด้วยน้ำสะอาดที่ผ่านการฆ่าเชื้อโรคแล้ว ( Sterile water ) ก่อนนำไปใช้งาน

3.  เสื้อผ้า อุปกรณ์ เครื่องใช้ของผู้ปฏิบัติงาน  หลังจากล้างทำความสะอาดแล้ว เสื้อผ้า ถุงมือยาง

รองเท้าบู๊ท  ฯลฯ ใช้สารละลาย Tego 51   1% ฆ่าเชื้อโดยวิธีแช่ จุ่ม หรือฉีดพ่น ทิ้งไว้ประมาณ 5-16 นาที

4.  โรงเรือนและโรงรีดนม  ควรล้างทำความสะอาดและใช้สารละลาย Tego 51   1%  ฉีดพ่นฆ่าเชื้อโรค

และกำจัดกลิ่นเป็นประจำทุกวัน สำหรับแม่วัวที่ป่วยจะต้องกักและแยกโรงเรือนไว้ต่างหากไม่ประปนกับแม่วัว

ที่มีสุขภาพดี อุปกรณ์ เครื่องมือ เครื่องใช้ รวมทั้งโรงเรือน และโรงรีดนมที่กักและแยกแม่วัวที่ป่วยจะต้องล้างทำ

ความสะอาด และฉีดพ่นฆ่าเชื้อโรคและกำจัดกลิ่นด้วยน้ำยา Tego 51   1%  เป็นประจำทุกวันเช่นเดียวกัน

5.  การขนส่งแม่วัวและน้ำนมดิบ  รถยนต์และรถพ่วงที่ใช้ขนส่งแม่วัวและน้ำนมดิบจะต้องล้างทำความ

สะอาดและใช้สารละลาย Tego 51   1%  ฉีดพ่นเพื่อฆ่าเชื้อโรคและกำจัดกลิ่นเป็นประจำหลังจากการปฏิบัติงาน

เสร็จแล้ว

                โดยสรุป น้ำยาฆ่าเชื้อโรค Tego 51 สามารถฆ่าเชื้อได้ทุกชนิดและในทุกกิจกรรมของฟาร์มโคนม เพื่อ

ให้น้ำนมมีคุณภาพดี ไม่เสื่อมคุณภาพเร็วและปลอดภัยต่อผู้บริโภค

❖❖❖❖❖❖❖❖❖❖❖❖❖

เอกสารอ้างอิง

1.  การสุขาภิบาลน้ำนม ( หน้า 460-466 ) หนังสือการสุขาภิบาลสิ่งแวดล้อมโดยศาสตราจารย์พิชิต สกุลพราหมณ์

      พิมพ์ครั้งที่ 5 พ.ศ. 2535

2.  Dairy Farm Sanitation หนังสือ Environmental Engineering and Sanitation โดย Joseph A. Solvato 1972

3.  Milk Sanitation หนังสือ Municipal and Dural Sanitation โดย Ehlers & Steel 1965

4.  Tego – Disinfection in Dairy Farming , TH. Goldschmidt AG Comp. Germany